Japonia, pod wieloma względami, fascynuje wiele osób. Bywa wymarzonym, egzotycznym celem turystycznym różnych podróżników. Grupy młodzieży przepadają w japońskiej popkulturze: anime, cosplay, piosenki, gry komputerowe... Dla nich Kraj Kwitnącej Wiśni jawi się najczęściej jako miejsce pozbawione wad, jest niczym nowoczesna idylla. Przede wszystkim jednak, ten niejednorodny archipelag jest miejscem nieustannego rozwoju bogatej, nieoczywistej kultury, w której tradycja i modernizm regularnie się przeplatają. Wschodnie sposoby interpretowania świata i zachodzących w nim zjawisk, tak różne od zachodnich, widać szczególnie w sztuce tworzonej na opisywanych wyspach. Japońskie obrazy, literatura czy muzyka to dzieła o bardzo charakterystycznej estetyce, w ogóle nie pokrywającą się z kanonami europejskimi. W azjatyckich dziełach próżno szukać nadmiernej akcji, a wszelka ekspresja sprowadzana jest często do prostoty, spokojnego klimatu, w którym napięcie i silne emocje kryją się – metaforycznie – pomiędzy wersami. Chociaż w ostatnich latach japońska literatura zyskuje na popularności, to jednak sztuka wizualna – obrazy i grafiki – jest tym, w czym najłatwiej dotrzeć istotne dla społeczności Kraju Kwitnącej Wiśni wartości. Przez stonowanie kolorystyczne, minimalizm, ale i nawiązania do piękna przyrody, ich reprodukcje przyozdabiają coraz więcej domów, mieszkań czy komercyjnych, acz stylizowanych na orientalne przestrzeni. Niniejszy artykuł ma na celu nieco przybliżyć charakter wschodniej sztuki. Chociaż polskie malarki i malarze, po prostu europejscy artyści promowani przez globalne media, reprezentują równie wysoki poziom, co słynni malarze japońscy, jakże ubogacające oraz rozwijające jest poznawanie innych kultur, a więc otwieranie się na nowe perspektywy interpretowania rzeczywistości. Zapraszamy do fascynującej przeprawy przez subtelność, kunsztowność, dopracowanie i prostotę, za którą skrywa się ogrom wartości. Przewodnikami będą nam japońscy twórcy.
Znani japońscy malarze
Japońska sztuka nie jest jednorodna. Konkretne tendencje czy style w malarstwie były odpowiedzią na aktualną sytuację społeczną, to jest specyficzne okresy w dziejach Kraju Kwitnącej Wiśni, gdzie każdy oznaczał wyniesienie na piedestał innych wartości lub systemów władzy. O historii Japonii powstały (i najpewniej powstawać będą dalej) książki i dokumenty, opracowania typowo naukowe, jak i reportaże – pisane przez profesjonalistów bądź zwykłych amatorów podróży, na przykład dzielących się swoimi przygodami w sieci. Właśnie dlatego obrazy artystów z Kraju Kwitnącej Wiśni mogą być od siebie tak różne, ponieważ rok ich powstania najpewniej determinował postawy przyświecające wybranym artystom. W naszym zestawieniu znanych japońskich malarzy prezentujemy sylwetki twórców z różnych okresów, przy czym każdy z nich odznacza się czymś wyjątkowym w swoich pracach. Hokusai Katsushika to pierwszy artysta, o którym należy wspomnieć, kiedy mowa o najważniejszych malarzach japońskich. Jego najsłynniejsze dzieło, czyli „Wielka fala w Kanagawie” (drzeworyt, to jest tzw. malarstwo grawerskie), to przykład pracy rozpoznawalnej globalnie. Hokusai inspirował wielu impresjonistów. Był świetnym pejzażystą i karykaturzystą, choć równie chętnie tworzył także wizerunki ówczesnego społeczeństwa japońskiego. Jego drzeworyty cechowała stonowana kolorystyka. Barwy wykorzystywane przez malarza nigdy się ze sobą nie gryzły, w żadnym stopniu nie były kontrastowe. Ohara Koson to kolejne istotne nazwisko na liście najważniejszych malarzy japońskich. Niewątpliwie tajemnicza postać – wiedza o przebiegu jego życia pozostaje szczątkowa. Zostawił po sobie spuściznę ponad 500 charakterystycznych drzeworytów w stylu kachō-e, to jest motywu ptaków i kwiatów, tak często pojawiających się w sztuce japońskiej. Ohara Koson uchodzi za mistrza tego typu przedstawień. Jego prace są łatwe do rozpoznania, bowiem przypominają subtelne obrazy akwarelowe. Mihata Joryu to kolejny malarz zasługujący na wyróżnienie. Chociaż jego biografia nie jest w żaden sposób rozpowszechniania, prace, które tworzył należą obecnie do najczęściej reprodukowanych, gdyż istnieje na nie ogromny popyt, jeśli mowa o urządzaniu wnętrz w stylu orientalnym. Mowa przede wszystkim o jego wizerunkach gejsz. Przedstawienia japońskich kurtyzan cechuje nienaturalna bladość oraz niekoniecznie poprawne pod względem proporcji rozciągnięcia twarzy, ale taki styl malowania kobiet dopełnia, szczegółowe, wzorzyste kimona, utrzymane w gamie ciepłych barw. Do naszej listy dołącza także Uehara Konen, a więc jeden z największych przedstawicieli tradycyjnego, japońskiego malarstw. Prace, które stworzył, to przede wszystkim pejzaże – morza, drzewa, scenki rodzajowe. Cechuje je swoista nostalgia, zapewniana przez wyblakłe odcienie niebieskiego i zieleni. Wiele kompozycji Konena może przywoływać na myśl starodawne ujęcia, wykonywane w sepii.
Przykładowi, inni malarze, których można uznać za pionierów charakterystycznej sztuki japońskiej to:
- Ogata Korin
- Hiroaki Takahashi
- Yamaoka Geppo
- Sō Shizan
Współcześni malarze japońscy
Procesy globalizacyjne, a więc nieodzowne elementy współczesności, sprawiły, że różne kultury zaczęły oddziaływać na siebie nawzajem. Współczesna sztuka Kraju Kwitnącej Wiśni przypomina bardziej mainstreamowe, ale też awangardowe nurty, naśladuje tendencje prac rozpoznawalnych na światowym rynku sztuki. Nie oznacza to, że nie widać w nich nawiązań do tradycji, bowiem ta nigdy nie straci wartości dla mieszkańców wschodnich wysp. Czym więc cechuje się współczesna sztuka powstająca w Japonii? Aby zrozumieć jej idee, najlepiej przyjrzeć się twórczości wybranych artystów. Nasze małe zestawienie otwiera Takashi Murakami, czyli artysta zajmujący się szeroko pojętą sztuką wizualną, także mediami cyfrowymi. Bywa nazywany japońskim Warholem, co stanowi chyba najlepsze świadectwo o rozmachach i specyfice jego prac. W malarstwie nawiązuje do klasyki, inspirując się jednocześnie anime i mangami. Jego wszechstronna twórczość to jedyne w swoim rodzaju połączenie tradycji sztuk pięknych z popkulturą. Prace Murakamiego zwracają uwagę poczuciem frywolności, pstrokatymi kolorami i nieco groteskowymi przedstawieniami różnorakich, dziwnych postaci. Kolejną rozpoznawalną postacią na współczesnym rynku sztuki nie tylko japońskiej, ale też globalnej, jest Yayoi Kusama. To nie tylko malarka, lecz także rzeźbiarka, poetka i performerka. Łatwo wyobrazić sobie jej status, jako ważnej osobowości, skoro współpracowała z tak wielkim domem mody, jak Louis Vuitton. Kojarzona z kropkami artystka, wszystkie swoje dzieła wypełnia kolorowymi, rażącymi i kontrastowymi okręgami oraz równie wyrazistymi, abstrakcyjnymi deseniami. Jej obrazy, instalacje czy działania społeczne uchodzą za idealny przykład współczesnej sztuki awangardowej, gdzie cała japońska tradycja wyparta została przez maksymalizm, kolorowość i umowność, dopowiadające bardziej kulturze zachodu. Przeciwieństwem tak pojmowanej sztuki współczesnej z Kraju Kwitnącej Wiśni, stają się prace, których autorem jest Ikenaga Yasunari. Malarz słynie ze swoich portretów pięknych kobiet. Japońskie modelki przedstawiane są zmysłowo i subtelnie, najczęściej pozują na ciepłym, jednorodnym tle, albo wplecione zostają w otoczenie kwiatów i ptaków. Charakterystyczny, linearny styl przywodzi na myśl techniki tworzenia klasycznych japońskich drzeworytów, ubrania malowanych dziewczyn pełne są delikatnych ornamentów, jednakże to stroje współczesne, tak samo jak kuszące, zmysłowe pozy bohaterek obrazów.
